Italo Calvino: Αόρατες πόλεις. Η Ερσίλια. Σύντομα σχόλια

«Όπου το μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δω,

ερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ,

που τόσα χρόνια πέρασα και ρήμαξα και χάλασα»

Καβάφης: Η Πόλις

Στη νουβέλα του ο Italo Calvino μας ταξιδεύει μέσα από φανταστικές πόλεις σε μία παράξενη σημειολογία με το όχημα του μαγικού ρεαλισμού. Η Ερσίλια είναι μία από αυτές της πόλεις. Είναι μία πόλη που πεθαίνει και αναγεννάται αέναα. Ακόμη περισσότερο, δεν μένει σε ένα μέρος. Οι κάτοικοι τη φτιάχνουν αλλού, αφού έχουν εγκαταλείψει την παλιά Ερσίλια, που μόνο τα νήματα που πλέκουν για να υποδηλώσουν το δίκτυο των σχέσεών τους μένουν για να την και να τους θυμίζουν. Ο Calvino επιχειρεί να παρουσιάσει με απτό τρόπο (κυριολεκτικά απτό: τα νήματα των σχέσεων είναι υλικά που μάλιστα επιβιώνουν σε πείσμα του χρόνου) το αόρατο πλέγμα, ένα άλλο επίπεδο που υπάρχει πίσω από την πόλη (αλλά εδώ που τα λέμε και πίσω από κάθε ομάδα ανθρώπων που συγχρωτίζονται).

Ο Calvino επισημαίνει ότι οι άνθρωποι, τα πρόσωπα δεν είναι σημαντικά: Τα νήματα είναι η ψυχή της Ερσίλια: Τα σπίτια, οι ζώντες και οι νεκροί μπορούν να φθαρούν ή απλά να πάψουν να υπάρχουν ή να φύγουν. Οι σχέσεις όμως, αυτό που πραγματικά κάνει την μάζωξη πόλη, που τη διαφοροποιεί από ένα απλό συρφετό ανθρώπων, ο συνεκτικός ιστός της, που έτσι μοιάζει να είναι και στην Ερσίλια και μάλιστα τόσο ορατός, είναι ο εαυτός της.

Γιατί οι κάτοικοι φεύγουν; Γιατί οι σχέσεις γίνονται τόσο πυκνές που καταντούν ασφυκτικές. Η σημερινή pop κουλτούρα και το διαδίκτυο λειτουργούν λίγο σαν τις χορδές του Calvino. Αμέτρητα νήματα συνδέουν σταρ του σινεμά, εργάτες, υπαλλήλους, παπάδες, εφευρέτες και συνθέτες, μαύρους και λευκούς, όλους τους κατοίκους του πλανήτη, δημιουργώντας έναν απείρως πολύπλοκο ιστό αράχνης που τελικά καταπίνει όλο τον κόσμο.

Κι ακόμη φαντάζομαι τα νήματα του Calvino να με ακολουθούν όπου κι αν πάω από τη στιγμή της γέννησής μου ως το θάνατο. Κάθε μόριο του σώματός μου έχει ίσως το δικό του νήμα. Αν το σκεφτεί κανείς περισσότερο, τα νήματα αυτά δεν έχουν αρχή και τέλος. Όταν πεθαίνουμε αυτά συνεχίζουν. Όταν γεννιόμαστε τα νήματα του σώματος της μητέρας ενσωματώνονται στην εμβρυϊκή μας υπόσταση. Σε κανένα σημείο αυτά τα νήματα δεν εμφανίζονται από το πουθενά.

Προχωρώντας τη συλλογιστική αυτή ένα βήμα πιο κάτω, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι εμείς «οι ίδιοι» κυριολεκτικώς κατ’ ουσία δεν υπάρχουμε: Καθώς μεγαλώνουμε, τα μόρια του σώματός μας διαρκώς ανταλλάσσονται με το περιβάλλον. Σε ένα ανώτερο επίπεδο, μέσω της αναγέννησης και του θανάτου των κυττάρων, το δέρμα μας ανανεούται κάθε μήνα, το εσωτερικό του στομάχου κάθε πέντε μέρες, όλο το σώμα μας κάθε δύο χρόνια περίπου. Δεν είμαστε τίποτε περισσότερο από μία κοχλάζουσα μάζα νήματα του Calvino, βελονιές στο ύφασμα του χωροχρόνου.

Το όριο ανάμεσα σε «μας» και τους γύρω μπορεί υπό αυτή την έννοια να θεωρηθεί και ως εντελώς φαντασιακό. Όπως είπε και ο Deepak Chopra: «Δεν υπάρχει πρόσωπο. Ένα πρόσωπο είναι πεπλεγμένο στην πολυοντότητα της ανθρωπότητας και δεν υφίσταται ως μία χωριστή ταυτότητα.»